Hebben ZZP’ers recht op vertegenwoordiging in de OR?

ZZP’ers (zelfstandigen zonder personeel) hebben geen wettelijk recht op vertegenwoordiging in de ondernemingsraad (OR). De Wet op de ondernemingsraden (WOR) beperkt OR-lidmaatschap tot mensen in loondienst. Toch zijn er mogelijkheden om ZZP’ers te betrekken bij medezeggenschap, zoals via adviesraden of klankbordgroepen. Organisaties kunnen hiermee waardevolle inzichten verkrijgen van alle betrokkenen, inclusief freelancers. In dit artikel bespreken we de juridische positie, mogelijkheden voor betrokkenheid en toekomstige ontwikkelingen rondom medezeggenschap voor ZZP’ers.

Hebben ZZP’ers wettelijk recht op vertegenwoordiging in de OR?

Nee, ZZP’ers hebben geen wettelijk recht op vertegenwoordiging in de ondernemingsraad. De Wet op de ondernemingsraden (WOR) definieert duidelijk dat alleen personen die op basis van een arbeidsovereenkomst werkzaam zijn binnen de onderneming actief en passief kiesrecht hebben voor de OR. Zelfstandigen vallen buiten deze definitie.

De WOR is specifiek ontworpen om werknemers in loondienst een stem te geven binnen de organisatie waar zij werken. Het fundamentele onderscheid tussen werknemers en zelfstandigen is hierbij cruciaal. Werknemers hebben een arbeidsovereenkomst, staan in een gezagsverhouding tot de werkgever en zijn economisch afhankelijk van één organisatie. ZZP’ers daarentegen werken op basis van opdrachten, bepalen zelf hun werktijden en voorwaarden, en hebben doorgaans meerdere opdrachtgevers.

Dit juridische onderscheid heeft directe gevolgen voor medezeggenschap. Omdat ZZP’ers geen arbeidsovereenkomst hebben, kunnen zij:

• Niet stemmen bij OR-verkiezingen
• Zich niet verkiesbaar stellen als OR-lid
• Geen formeel beroep doen op de rechten en bescherming die de WOR biedt

De wetgever heeft hiervoor gekozen omdat de OR primair bedoeld is om de belangen te behartigen van werknemers die een duurzame arbeidsrelatie hebben met de organisatie en direct worden geraakt door beslissingen van de bestuurder.

Wanneer kunnen ZZP’ers toch betrokken worden bij de ondernemingsraad?

Hoewel ZZP’ers geen formeel recht hebben op OR-vertegenwoordiging, zijn er situaties waarin zij toch betrokken kunnen worden bij medezeggenschap. Dit gebeurt meestal op basis van praktische overwegingen en niet vanuit een wettelijke verplichting.

Bij langdurige opdrachten waarbij ZZP’ers een substantieel deel uitmaken van de werkende populatie binnen een organisatie, kunnen zij waardevolle inzichten bieden. Sommige organisaties kiezen ervoor om:

• ZZP’ers als toehoorders uit te nodigen bij bepaalde OR-vergaderingen
• Adviescommissies op te richten waarin zowel werknemers als ZZP’ers zitting hebben
• Informele raadplegingen te organiseren over onderwerpen die ook ZZP’ers raken

Bedrijfsregelingen kunnen soms ruimte bieden voor flexwerkers. In het OR-reglement kan bijvoorbeeld worden opgenomen dat ZZP’ers die langdurig (bijvoorbeeld langer dan een jaar) bij de organisatie werkzaam zijn, geraadpleegd worden bij specifieke thema’s. Dit blijft echter een vrijwillige keuze van de organisatie en de bestaande OR.

In sectoren waar veel met ZZP’ers wordt gewerkt, zoals de creatieve industrie, ICT of de zorg, zien we vaker dat organisaties zoeken naar manieren om ook de stem van zelfstandigen te horen, zonder de wettelijke kaders van de WOR te doorbreken.

Welke alternatieve vormen van medezeggenschap zijn er voor ZZP’ers?

Voor ZZP’ers bestaan verschillende alternatieve vormen van medezeggenschap die buiten het formele OR-kader vallen. Deze kunnen een waardevolle aanvulling zijn op de traditionele medezeggenschapsstructuren.

Een populaire optie is de oprichting van een adviesraad of klankbordgroep specifiek voor ZZP’ers. Zo’n raad heeft geen wettelijke bevoegdheden, maar kan wel gevraagd en ongevraagd advies geven over zaken die relevant zijn voor zelfstandigen binnen de organisatie. Denk aan werkprocessen, faciliteiten of samenwerkingsvormen.

Sommige organisaties kiezen voor gemengde platforms waarin zowel werknemers als ZZP’ers vertegenwoordigd zijn. Deze platforms richten zich vaak op specifieke thema’s zoals:

• Werkplekinrichting en faciliteiten
• Kennisdeling en professionele ontwikkeling
• Organisatieontwikkeling en innovatie
• Veiligheid en gezondheid op de werkplek

In sectoren met veel ZZP’ers ontstaan ook branchebrede initiatieven voor medezeggenschap. Denk aan platforms binnen de creatieve industrie of de zorg, waar zelfstandigen collectief hun stem kunnen laten horen over sectorale ontwikkelingen.

Een andere mogelijkheid is het organiseren van periodieke rondetafelgesprekken tussen management en een vertegenwoordiging van ZZP’ers. Deze informele vorm van medezeggenschap kan zeer effectief zijn, mits er serieuze opvolging wordt gegeven aan de besproken punten.

Hoe kunnen organisaties ZZP’ers betrekken bij besluitvorming?

Organisaties die de waarde inzien van het betrekken van alle medewerkers – inclusief ZZP’ers – bij besluitvorming, kunnen verschillende praktische strategieën toepassen.

Het opzetten van een formele overlegstructuur is een eerste stap. Hierbij is het belangrijk om duidelijke afspraken te maken over:

• De frequentie van overleg (bijvoorbeeld kwartaalbijeenkomsten)
• Welke onderwerpen besproken worden
• Hoe vertegenwoordigers van ZZP’ers worden gekozen
• De status van adviezen (niet-bindend, maar wel zwaarwegend)

Een andere effectieve aanpak is het creëren van een digitaal platform waar ZZP’ers ideeën kunnen delen en feedback kunnen geven op voorgenomen besluiten. Dit werkt vooral goed in organisaties waar ZZP’ers niet dagelijks fysiek aanwezig zijn.

Het betrekken van ZZP’ers bij projectgroepen of werkgroepen rondom specifieke organisatieveranderingen kan ook waardevol zijn. Hun externe blik en ervaring bij andere opdrachtgevers brengen vaak verfrissende perspectieven.

De voordelen van het betrekken van ZZP’ers bij besluitvorming zijn aanzienlijk:

• Toegang tot diverse perspectieven en externe expertise
• Verhoogde betrokkenheid en loyaliteit van ZZP’ers
• Betere besluitvorming door bredere input
• Sterkere verbinding tussen interne en externe medewerkers

Wat zijn de ontwikkelingen rondom medezeggenschap voor ZZP’ers?

Het arbeidslandschap verandert snel, en daarmee ook de discussie over medezeggenschap voor ZZP’ers. Er zijn verschillende ontwikkelingen gaande die mogelijk invloed hebben op de toekomstige positie van zelfstandigen binnen medezeggenschapsstructuren.

In politiek en beleid groeit de aandacht voor de positie van ZZP’ers in organisaties. Verschillende adviesorganen hebben gepleit voor modernisering van de WOR om beter aan te sluiten bij de flexibele arbeidsmarkt. Hoewel concrete wetswijzigingen nog niet aan de orde zijn, staat het onderwerp wel op de agenda.

Innovatieve organisaties experimenteren steeds vaker met hybride medezeggenschapsvormen die passen bij de mix van vaste medewerkers en flexwerkers. Deze experimenten kunnen als voorbeeld dienen voor toekomstige formele regelingen.

Ook zien we een toename van zelforganisatie onder ZZP’ers. Collectieven van zelfstandigen vormen eigen belangengroepen die in gesprek gaan met opdrachtgevers over arbeidsomstandigheden, tarieven en betrokkenheid bij besluitvorming.

Voor organisaties die willen voorsorteren op deze ontwikkelingen, is het zinvol om te investeren in kennisopbouw over moderne vormen van medezeggenschap. Via OR trainingen kunnen ondernemingsraden en bestuurders leren hoe ze effectief kunnen samenwerken met alle betrokkenen in de organisatie, inclusief ZZP’ers. Specifiek kan een training OR-directie-HR helpen bij het ontwikkelen van een inclusieve medezeggenschapsvisie die past bij de moderne arbeidsrelaties.

De toekomst van medezeggenschap zal waarschijnlijk meer maatwerk en flexibiliteit vereisen, waarbij de strikte scheiding tussen werknemers en ZZP’ers mogelijk minder relevant wordt. Organisaties die hier proactief op inspelen, creëren een voorsprong in het aantrekken en behouden van talent – ongeacht de contractvorm.