Wanneer is een ondernemingsraad verplicht?

Een ondernemingsraad is verplicht voor elk bedrijf met 50 of meer werknemers volgens de Wet op de ondernemingsraden (WOR). Dit geldt voor alle werknemers die minimaal 24 uur per maand werken, inclusief parttimers en flexwerkers. Als je bedrijf aan deze voorwaarde voldoet, moet je binnen één maand na het bereiken van deze grens het initiatief nemen om een OR in te stellen.

Wat zijn de wettelijke vereisten voor een verplichte ondernemingsraad?

De Wet op de ondernemingsraden (WOR) bepaalt dat elke onderneming met 50 of meer werknemers verplicht is een ondernemingsraad in te stellen. Deze wet geldt voor alle bedrijven in Nederland, ongeacht de sector of rechtsvorm. De belangrijkste vereiste is simpel: zodra je bedrijf de grens van 50 werknemers bereikt, ontstaat de OR-plicht.

Maar wat telt precies als werknemer? Volgens de WOR telt iedereen mee die een arbeidsovereenkomst heeft en minimaal 24 uur per maand werkt. Dit betekent dat ook parttimers, oproepkrachten en werknemers met een tijdelijk contract meetellen voor de berekening. Zelfs stagiairs kunnen meetellen als ze voldoen aan bepaalde voorwaarden, zoals het ontvangen van een stagevergoeding.

De ondernemer is verantwoordelijk voor het initiëren van de OR-oprichting. Dit moet gebeuren binnen één maand nadat de onderneming aan de voorwaarden voldoet. Als werkgever ben je verplicht om de verkiezingen te organiseren, faciliteiten beschikbaar te stellen en de OR-leden voldoende tijd te geven voor hun werkzaamheden.

Hoe bereken je of jouw bedrijf een OR moet instellen?

Het berekenen van het aantal werknemers voor de OR-plicht lijkt eenvoudig, maar er zijn enkele belangrijke details waar je op moet letten. Je telt alle werknemers mee die op de peildatum minimaal 24 uur per maand werken. De peildatum is de datum waarop je de telling uitvoert, en deze moet representatief zijn voor je normale bedrijfsvoering.

Voor verschillende contractvormen gelden specifieke regels:

• Vaste contracten: tellen volledig mee
• Tijdelijke contracten: tellen mee zolang ze actief zijn
• Oproepkrachten: tellen mee als ze gemiddeld 24 uur per maand werken
• Uitzendkrachten: tellen mee als ze langer dan 24 maanden bij je bedrijf werken
• Gedetacheerden: tellen mee bij het bedrijf waar ze feitelijk werken

Let op dat je bij de telling uitgaat van het gemiddelde aantal werknemers over een periode. Als je bedrijf seizoensgebonden pieken kent, moet je kijken naar het jaargemiddelde. Dit voorkomt dat tijdelijke fluctuaties leiden tot een verkeerde conclusie over de OR-plicht.

Een praktisch voorbeeld: stel je hebt 35 vaste medewerkers, 10 parttimers die 20 uur per week werken, en 8 oproepkrachten die gemiddeld 30 uur per maand werken. In dit geval kom je op 35 + 10 + 8 = 53 werknemers, waardoor je OR-plichtig bent.

Welke uitzonderingen gelden er voor de OR-plicht?

Hoewel de 50-werknemersregel duidelijk lijkt, bestaan er verschillende uitzonderingen waarbij bedrijven ondanks voldoende werknemers geen OR hoeven in te stellen. De belangrijkste uitzondering geldt voor bedrijven die al een andere vorm van medezeggenschap hebben geregeld via een cao of bedrijfsregeling.

Voor internationale bedrijven gelden soms afwijkende regels. Als je Nederlandse vestiging onderdeel is van een internationaal concern met een Europese ondernemingsraad (EOR), kan dit invloed hebben op de lokale OR-plicht. Toch blijft in de meeste gevallen de verplichting voor een Nederlandse OR bestaan naast de EOR.

Enkele sectoren kennen specifieke regelingen:

• Onderwijsinstellingen hebben vaak een medezeggenschapsraad in plaats van een OR
• Zorginstellingen kunnen onder bepaalde voorwaarden een cliëntenraad hebben naast of in plaats van een OR
• Overheidsorganisaties vallen onder andere medezeggenschapsregels

Ook bestaat de mogelijkheid om met instemming van alle betrokken partijen een personeelsvertegenwoordiging (PVT) in te stellen in plaats van een OR. Dit is vooral interessant voor kleinere bedrijven die net boven de 50-werknemersgrens zitten en een minder formele structuur prefereren.

Wat gebeurt er als je geen verplichte OR instelt?

Het niet instellen van een verplichte ondernemingsraad kan serieuze gevolgen hebben voor je bedrijf. Werknemers hebben het recht om bij de kantonrechter een verzoek in te dienen om de ondernemer te verplichten een OR in te stellen. De rechter zal in vrijwel alle gevallen dit verzoek toewijzen als blijkt dat het bedrijf OR-plichtig is.

De financiële en operationele risico’s zijn aanzienlijk. Ten eerste loop je het risico dat belangrijke besluiten nietig worden verklaard. Reorganisaties, belangrijke investeringen of wijzigingen in arbeidsvoorwaarden kunnen achteraf ongeldig blijken als de OR niet is geraadpleegd. Dit kan leiden tot claims, rechtszaken en het terugdraaien van genomen besluiten.

Vakbonden spelen vaak een actieve rol bij het afdwingen van de OR-plicht. Ze kunnen namens werknemers procedures starten en ondersteuning bieden bij het oprichten van een OR. Ook de Arbeidsinspectie kan optreden, vooral als het ontbreken van een OR leidt tot andere overtredingen van arbeidswetgeving.

Naast juridische consequenties schaadt het negeren van de OR-plicht ook het vertrouwen tussen werkgever en werknemers. Dit kan leiden tot een verslechterde werksfeer, hogere verzuimcijfers en problemen bij het aantrekken van nieuw personeel.

Hoe start je met het opzetten van een ondernemingsraad?

Het opzetten van een ondernemingsraad begint met het organiseren van verkiezingen. Als ondernemer neem je het initiatief door een verkiezingscommissie in te stellen. Deze commissie bestaat idealiter uit werknemers van verschillende afdelingen en is verantwoordelijk voor het hele verkiezingsproces.

Het stappenplan voor OR-verkiezingen ziet er als volgt uit:

• Week 1-2: Verkiezingscommissie instellen en reglement opstellen
• Week 3-4: Kieslijst opstellen en controleren wie stemgerechtigd is
• Week 5-8: Kandidaatstelling openen en kandidaten werven
• Week 9-10: Kandidatenlijst definitief maken en verkiezingscampagne
• Week 11: Verkiezingen houden
• Week 12: Uitslag bekend maken en OR installeren

Na de verkiezingen moet je als werkgever zorgen voor goede faciliteiten. Dit betekent vergaderruimte, tijd voor OR-werk tijdens werktijd, en budget voor training en advies. De nieuwe OR-leden hebben recht op scholing om hun taak goed uit te kunnen voeren.

Bij dit proces kan professionele ondersteuning waardevol zijn. Wij bieden ondernemingsraad trainingen die nieuwe OR-leden helpen om snel effectief te worden. Ook voor het verkiezingsproces zelf kunnen we advies en begeleiding bieden, zodat alles volgens de regels verloopt en je een goede start maakt met de medezeggenschap in je organisatie.