Is een ondernemingsraad verplicht?

Een ondernemingsraad (OR) is verplicht voor alle bedrijven in Nederland met 50 of meer werknemers. Dit is wettelijk vastgelegd in de Wet op de Ondernemingsraden (WOR). Als je organisatie deze grens bereikt, moet je binnen een redelijke termijn een OR instellen. De verplichting geldt ongeacht de sector of bedrijfsvorm, al zijn er enkele specifieke uitzonderingen. Het niet naleven van deze verplichting kan juridische gevolgen hebben en belangrijke bedrijfsbeslissingen bemoeilijken.

Wanneer is een ondernemingsraad eigenlijk verplicht?

De wettelijke verplichting voor een ondernemingsraad ontstaat zodra je bedrijf 50 of meer werknemers telt. Deze grens is vastgelegd in artikel 2 van de Wet op de Ondernemingsraden. Het gaat hierbij om het gemiddelde aantal werknemers over een periode van drie maanden.

Bij het tellen van werknemers gelden specifieke regels. Parttime medewerkers tellen volledig mee, ongeacht het aantal uren dat ze werken. Een medewerker die twee dagen per week werkt, telt dus als één persoon. Ook tijdelijke krachten worden meegeteld als ze langer dan 24 maanden bij je bedrijf werken. Uitzendkrachten tellen mee wanneer ze langer dan twee jaar via hetzelfde uitzendbureau bij je organisatie werkzaam zijn.

De berekening gebeurt op ondernemingsniveau, niet per vestiging. Als je bedrijf meerdere locaties heeft, tel je alle werknemers bij elkaar op. Stagiaires, vrijwilligers en zzp’ers tellen niet mee voor de OR-plicht. Het is belangrijk om deze telling regelmatig te actualiseren, vooral bij groeiende organisaties die de grens van 50 werknemers naderen.

Wat zijn de uitzonderingen op de OR-plicht?

Niet alle organisaties met 50 of meer werknemers zijn verplicht een OR in te stellen. De belangrijkste uitzondering geldt voor internationale organisaties die onder een buitenlands rechtsstelsel vallen. Deze bedrijven kunnen eigen medezeggenschapsregelingen hebben die afwijken van de Nederlandse wetgeving.

Religieuze en levensbeschouwelijke organisaties vormen een andere categorie met uitzonderingen. Kerken, moskeeën en vergelijkbare instellingen vallen niet onder de OR-plicht. Ook onderwijsinstellingen hebben vaak eigen medezeggenschapsstructuren via de Wet medezeggenschap op scholen, waardoor de reguliere OR-plicht niet geldt.

Bedrijven kunnen onder bepaalde voorwaarden ontheffing aanvragen bij de bedrijfscommissie van de Sociaal-Economische Raad (SER). Dit kan bijvoorbeeld als er al een goed functionerende alternatieve vorm van medezeggenschap bestaat. De bedrijfscommissie beoordeelt of deze alternatieve vorm voldoende waarborgen biedt voor werknemersmedezeggenschap. Tijdelijke ontheffing is ook mogelijk voor startende ondernemingen of bij bijzondere omstandigheden.

Hoe werkt het instellen van een ondernemingsraad in de praktijk?

Het oprichten van een OR begint meestal met een initiatief van werknemers, vakbonden of de ondernemer zelf. De eerste stap is het informeren van alle werknemers over het voornemen een OR op te richten. Vervolgens wordt een voorbereidingscommissie gevormd die het verkiezingsproces organiseert.

Het verkiezingsproces bestaat uit verschillende fasen:

• Opstellen van een verkiezingsreglement
• Vaststellen van de verkiezingsdatum (minimaal 13 weken voorbereidingstijd)
• Kandidaatstelling door werknemers
• Campagneperiode voor kandidaten
• Verkiezingen met geheime stemming
• Installatie van de gekozen OR-leden

Vakbonden spelen vaak een ondersteunende rol bij het oprichtingsproces. Ze kunnen helpen met het opstellen van reglementen, het organiseren van voorlichtingsbijeenkomsten en het begeleiden van de verkiezingen. De totale doorlooptijd vanaf het eerste initiatief tot een volledig functionerende OR bedraagt meestal vier tot zes maanden. Na de verkiezingen volgt een inwerkperiode waarin OR-leden zich kunnen scholen in hun nieuwe rol.

Wat gebeurt er als je geen verplichte OR instelt?

Het niet instellen van een verplichte OR kan verstrekkende gevolgen hebben voor je organisatie. Werknemers of vakbonden kunnen via de kantonrechter afdwingen dat er alsnog een OR wordt ingesteld. De rechter kan hierbij dwangsommen opleggen die oplopen tot duizenden euro’s per dag.

Belangrijker nog zijn de praktische consequenties. Zonder OR kun je bepaalde bedrijfsbeslissingen niet rechtsgeldig nemen. Besluiten over reorganisaties, fusies, belangrijke investeringen of wijzigingen in arbeidsvoorwaarden kunnen aanvechtbaar zijn. Dit creëert juridische onzekerheid en kan leiden tot vertraging van belangrijke bedrijfsprocessen.

Werknemers die benadeeld worden door beslissingen waarbij ten onrechte geen OR is betrokken, kunnen schadevergoeding eisen. Ook kunnen zij de nietigheid van bepaalde besluiten inroepen. Voor internationale bedrijven kan het ontbreken van een OR problemen opleveren bij due diligence-onderzoeken of overnames. Investeerders en overnamepartijen zien het ontbreken van correcte medezeggenschap vaak als een belangrijk risico.

Welke alternatieven zijn er voor een ondernemingsraad?

Voor organisaties onder de 50 werknemers of in specifieke situaties bestaan verschillende alternatieven voor medezeggenschap. De personeelsvertegenwoordiging (PVT) is de meest voorkomende optie. Een PVT heeft beperktere bevoegdheden dan een OR maar biedt wel een formele structuur voor overleg tussen werknemers en directie.

Andere mogelijke vormen van medezeggenschap zijn:

• Onderdeelcommissies voor specifieke vestigingen of afdelingen
• Personeelsvergaderingen met directe inspraak
• Werkoverleg met gestructureerde agendapunten
• Digitale platforms voor continue feedback en inspraak

Deze alternatieven hebben voor- en nadelen ten opzichte van een formele OR. Ze zijn vaak flexibeler en minder formeel, wat kan passen bij kleinere organisaties of startups. Het nadeel is dat werknemers minder wettelijke bescherming genieten en geen formele advies- of instemmingsrechten hebben. Voor organisaties die groeien richting 50 werknemers kan een PVT een goede opstap zijn naar een volwaardige OR.

Hoe kan TRAINIAC helpen bij het opzetten van jullie OR?

Wij ondersteunen organisaties bij elke fase van het OR-traject, van de eerste oprichting tot het versterken van bestaande ondernemingsraden. Onze aanpak is praktisch en resultaatgericht, waarbij we ons aanpassen aan jullie specifieke situatie en behoeften.

Voor startende ondernemingsraden bieden we ondernemingsraad trainingen die nieuwe OR-leden snel wegwijs maken in hun rol en verantwoordelijkheden. We behandelen de juridische basis, maar vooral ook de praktische vaardigheden die nodig zijn voor effectieve medezeggenschap. Denk aan onderhandelen, financiële kennis en strategisch adviseren.

Naast trainingen bieden we ook advies en begeleiding voor het complete implementatieproces. We helpen HR-afdelingen en bestuurders bij het creëren van draagvlak, het opzetten van verkiezingen en het ontwikkelen van een constructieve overlegcultuur. Voor internationale organisaties verzorgen we deze ondersteuning ook in het Engels, waarbij we de Nederlandse wetgeving vertalen naar praktische werkafspraken.

Onze maatwerk OR-trainingen richten zich op de specifieke uitdagingen van jullie organisatie. Of het nu gaat om reorganisaties, strategische veranderingen of het verbeteren van de samenwerking tussen OR en bestuur, we ontwikkelen programma’s die direct aansluiten bij jullie situatie. We geloven in langdurige partnerships waarbij we OR’en continu ondersteunen in hun ontwikkeling, van reactieve gesprekspartner naar proactieve strategische adviseur.