Het verschil tussen de ondernemingsraad en de vakbond
In de wereld van arbeidsverhoudingen binnen Nederland spelen zowel de ondernemingsraad (OR) als de vakbond een cruciale rol.
Beiden vertegenwoordigen de belangen van werknemers, maar doen dit op verschillende manieren, op verschillende niveaus en met verschillende bevoegdheden. Toch worden deze twee vaak met elkaar verward. In dit artikel gaan we dieper in op wat een ondernemingsraad en vakbond nu precies doen, hoe ze verschillen, waar ze elkaar aanvullen, en waarom ze beide belangrijk zijn in een moderne arbeidsorganisatie.
Wat is een Ondernemingsraad?
Een ondernemingsraad is een vertegenwoordiging van werknemers binnen een specifieke organisatie. Deze raad wordt gekozen door en uit het personeel van het bedrijf en heeft als doel om namens de werknemers invloed uit te oefenen op het beleid en de besluitvorming van de werkgever. De rechten en plichten van de ondernemingsraad zijn vastgelegd in de Wet op de ondernemingsraden (WOR).
Taken en bevoegdheden van de OR
De ondernemingsraad heeft onder andere de volgende rechten:
- Bij belangrijke besluiten van de werkgever, zoals reorganisaties, fusies, of investeringen, moet de werkgever de OR vanuit artikel 25 WORin de gelegenheid stellen om advies uit te brengen.
- Bij bepaalde regelingen op het gebied van arbeidsvoorwaarden en personeelsbeleid (bijv. arbeidsomstandigheden, personeelsopleiding en verlofregelingen) moet de werkgever instemming vragen aan de OR zoals genoemd in het instemmingsrecht van artikel 27 WOR.
- De OR mag vanuit het initiatiefrecht van artikel 23 WOR zelf onderwerpen aandragen bij de werkgever.
- De werkgever is vanuit het informatierecht van artikel 31 WOR verplicht om de OR tijdig en volledig te informeren over o.a. het financieel-economisch beleid en het sociaal beleid van het bedrijf.
De OR bestaat doorgaans uit werknemers van het bedrijf zelf en is daarmee intern verankerd in de organisatie.
Wat is een Vakbond?
Een vakbond is een onafhankelijke, externe organisatie die de collectieve belangen van werknemers in een bepaalde sector of beroepsgroep vertegenwoordigt. Vakbonden zijn doorgaans landelijk georganiseerd en opereren op branche-, sector- of zelfs landelijk niveau.
Taken en bevoegdheden van de vakbond
Vakbonden vervullen onder andere de volgende functies:
- Vakbonden onderhandelen met werkgevers(organisaties) over de collectieve arbeidsovereenkomst (cao). Hierin worden afspraken gemaakt over loon, werktijden, pensioen, scholing, en arbeidsomstandigheden.
- Vakbonden behartigen de belangen van hun leden op sector- of landelijk niveau, bijvoorbeeld in het sociaal overleg (zoals het Sociaal-Economisch Overleg).
- Leden van een vakbond kunnen rekenen op juridische ondersteuning bij arbeidsconflicten, ontslagzaken of bijstand bij arbeidsongeschiktheid.
- Als onderhandelingen vastlopen, kunnen vakbonden acties organiseren, zoals stakingen of protesten, om druk uit te oefenen.
Vakbonden zijn extern georganiseerd en opereren los van individuele onderneming.
Belangrijkste verschillen tussen Ondernemingsraad en Vakbond
Hoewel de ondernemingsraad en de vakbond beiden de belangen van werknemers vertegenwoordigen, verschillen ze fundamenteel in structuur, doel, en werking.
| Aspect | Ondernemingsraad | Vakbond |
| Positie | Intern, binnen een onderneming | Extern, onafhankelijk van bedrijven |
| Leden | Gekozen werknemers van het bedrijf zelf | Professionele vertegenwoordigers en leden uit verschillende bedrijven |
| Reikwijdte | Specifiek van één onderneming | Branche-, sector- of landelijk niveau |
| Bevoegdheden | Advies- en instemmingsrecht bij interne aangelegenheden | Onderhandelingsbevoegdheid bij cao’s en landelijke regelgeving |
| Wettelijke basis | Wet op de Ondernemingsraden (WOR) | Geen aparte wet, maar verankerd in het arbeidsrecht en cao-recht |
| Aansprakelijkheid | Kan (dreigen) zich (te) wenden tot de Ondernemingskamer of Kantonrechter om druk uit te oefenen | Kan acties ondernemen als stakingen om druk uit te oefenen |
| Lidmaatschap | Automatisch voor alle werknemers (verkiezingen) | Vrijwillig lidmaatschap |
Waar werken OR en vakbond samen?
Hoewel de rollen verschillen, kunnen de ondernemingsraad en vakbond elkaar versterken. Enkele voorbeelden:
Cao-implementatie
De vakbond onderhandelt de cao uit, maar het is de OR die toezicht houdt op de toepassing van de cao-afspraken binnen het bedrijf. Bijvoorbeeld bij invoering van een nieuwe overwerkregeling of functiewaarderingssysteem. Daarnaast geven ook veel cao’s de OR de ruimte om zelf op bedrijfsniveau afspraken te maken met de werkgever zonder verdere tussenkomst van de vakbond.
Reorganisaties
Bij een reorganisatie heeft de vakbond vaak een rol in het sociaal plan (vergoeding, herplaatsing, begeleiding), terwijl de OR adviseert over de reorganisatie zelf en de gevolgen voor de werkvloer bespreekt met de bestuurder. De OR heeft vanuit artikel 25 WOR ook adviesrecht over het sociaal plan, waardoor deze in praktijk ook vaak met alleen de OR afgesloten wordt zonder tussenkomst van de vakbond.
Gezamenlijke belangenbehartiging
OR en vakbond kunnen gezamenlijk optreden richting de directie, bijvoorbeeld wanneer er bezuinigingen dreigen of wanneer sociale zekerheden in gevaar komen. De OR biedt kennis van de interne situatie; de vakbond biedt de mogelijkheid om via stakingen druk uit te oefenen.
Spanningsvelden tussen OR en vakbond
De samenwerking verloopt echter niet altijd vlekkeloos. Er is nu eenmaal verschil tussen een ondernemingsraad en een vakbond. Er kunnen spanningen ontstaan wanneer:
- De vakbond vindt dat de OR ‘te veel’ op de stoel van de vakbond gaat zitten, bijvoorbeeld door zelf afspraken te maken over een sociaal plan. De wet geeft de OR hier echter wel de mogelijkheid toe.
- De vakbond zich mengt in bedrijfsspecifiek beleid waar de OR de aangewezen partij is om te adviseren.
- Leden van de OR óók vakbondslid zijn, wat tot loyaliteitsconflicten kan leiden tussen de rol als werknemer van het bedrijf en belangenbehartiger via de vakbond. Er kan immers sprake zijn van een tegenstrijdig belang.
Een goede afstemming en duidelijke taakverdeling zijn daarom essentieel.
Ontwikkelingen in de arbeidsmarkt
De scheidslijn tussen OR en vakbond wordt in de moderne arbeidsmarkt steeds belangrijker én soms vager:
- Toename van flexwerk en zzp’ers maakt vakbondsleden wervende campagnes lastiger, terwijl OR-en te maken krijgen met een veranderende samenstelling van het personeelsbestand.
- Het aantal leden van de vakbonden lopen al jaren terug en vergrijst sterk waardoor de vraag is en zo ja, hoe lang vakbond nog representatief is om hun rol te vervullen.
- Digitalisering en thuiswerken zorgen voor een heroriëntatie van de werkplek, waarbij zowel OR als vakbond nieuwe belangen moeten verdedigen: privacy, bereikbaarheid, en werkdruk.
De ondernemingsraad en de vakbond zijn beide essentiële spelers in het Nederlandse stelsel van medezeggenschap en arbeidsverhoudingen, maar verschillen fundamenteel van aard en aanpak. De OR is een intern orgaan dat meedenkt over de gang van zaken binnen een bedrijf en invloed uitoefent via advies en instemming. De vakbond is een externe belangenbehartiger die collectief onderhandelt over arbeidsvoorwaarden en werknemers ondersteunt met juridische bijstand en acties.
Beide instituties hebben hun eigen kracht, maar ook beperkingen. In een tijd waarin werk verandert en flexibiliseert, is het cruciaal dat ondernemingsraden en vakbonden elkaar daar waar nodig weten te vinden. Alleen zo blijven de belangen van werkenden goed vertegenwoordigd, zowel op de werkvloer als in de maatschappij.
Mark Capel ~ Directeur, Trainer & Adviseur Medezeggenschap bij TRAINIAC
TRAINIAC is gespecialiseerd in OR trainingen, advies- en begeleidingstrajecten op maat en verhoogd daarmee de waarde van ondernemingsraden. Benieuwd wat we voor uw OR kunnen betekenen? Neem dan contact met ons op.